‘Nieuwe Pascaert Bevattende in sich de Kust van Vlaenderen vande Wielingen tot de Hoofden’

Een ‘nieuwe pascaert’ in de NAVIGO-collectie

Eén van de nieuwste aanwinsten in de collectie van het NAVIGO-museum is deze prachtige zeekaart van de hand van Johannes Van Keulen. De kaart - met de welluidende titel ‘Nieuwe Pascaert Bevattende in sich de Kust van Vlaenderen vande Wielingen tot de Hoofden’ - dateert uit 1680 en is een kopergravure die met de hand ingekleurd werd. We zien de kust van Vlaanderen (van net ten zuiden van Calais tot de Westerschelde), de monding van de Schelde, en ook het westen van de kust van Engeland (van Dover tot Margate) komt mee in beeld. In het midden van de kaart oriënteert een windroos het noorden naar de onderkant van de kaart. De gravure is verder versierd met een zeilgaljoen en een allegorische ‘titelcartouche’ met een hoorn des overvloeds en verschillende cherubijntjes met manden met fruit.

Hoewel in de weergave van de kustvlakte enkele fouten slopen, wordt Van Keulens beschrijving van de situatie op zee op de ‘Nieuwe Pascaert’ gezien als één van de hoogtepunten van de maritieme cartografie van het graafschap Vlaanderen. Als paskaart geeft het immers een bijzonder up-to-date en gedetailleerd beeld van de situatie op zee. Nooit eerder werden de vaargeulen, diepten en zandbanken tussen Vlaanderen en Engeland preciezer gesitueerd en gemeten. Daarbij is de kaart overtrokken met een uitzonderlijk fijn uitgewerkt net van paslijnen, waardoor stuurlui de talloze navigatiegevaren voor de Vlaamse kust nauwkeurig konden lokaliseren.

Johannes Van Keulen I (1654- 1715)

Johannes van Keulen I (1654-1715) was de grondlegger van een bekend Nederlands uitgevershuis, dat zich gedurende zowat tweehonderd jaar zou toeleggen op het publiceren van zeeatlassen en zeemansgidsen. Johannes zag het levenslicht in 1654 in Deventer, en verhuisde enkele jaren later naar Amsterdam. Daar zou hij vanaf ca. 1678 actief worden als boekverkoper, instrumentenmaker, uitgever en cartograaf. Scheepslui vonden al snel de weg naar zijn winkel voor scheepsinstrumenten zoals kwadranten en graadbogen, maar ook voor de befaamde zee-atlassen en scheepsgidsen die hij zelf publiceerde. Hij sloeg hiervoor al snel de handen in elkaar met mathematicus en kaartontwerper Claas Janszoon Vooght, met wie hij tussen 1681 en 1684 zijn eerste belangrijke zeemansgids publiceerde: de vijfdelige ‘Nieuwe Groote Ligtende Zee-Fakkel’. Dit werk beschreef voor de eerste maal in de geschiedenis van de cartografie de kusten van de gehele wereld. Enkel Nederlands-Indië kwam niet in beeld, aangezien de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) deze vaartroutes liever geheim hield. Als zeemansgids bevatte deze reeks, naast kaarten en kustprofielen, ook reisbeschrijvingen die door zeelieden gebruikt konden worden voor de navigatie. Van Keulen vestigde zijn naam en faam verder met de uitgave van de 160-kaarten tellende ‘Zee-atlas ofte Water-werelt’ (1695), eveneens een samenwerking met Claas Janszoon Vooght. 

Op het einde van de 17e eeuw was Johannas van Keulen de belangrijkste uitgever van zeekaarten in Amsterdam. Zijn zoon Gerard (1678-1727), een bekwaam graveur en wiskundige, was reeds in 1704 in de voetsporen van zijn vader getreden en zette ook na Johannes' dood de zaak verder. Later zouden ook kleinzoon Johannes Van Keulen II (1704-1755) en achterkleinzonen Gerard Hulst Van Keulen (1733-1801) en Cornelis Buys Van Keulen (1736-1778) betrokken blijven bij de familie-uitgeverij. Daarna namen andere ondernemers het bedrijf over, tot in 1885 het doek viel over deze onderneming. 
 

Meer informatie:

• Bossu, J. (2000). Van de wielingen tot de hoofden: de Vlaamse kust in de oude cartografie, in: Meulemeester, J.-L. (Ed.) Met zicht op zee. Vlaanderen: Tweemaandelijks Tijdschrift voor Kunst en Cultuur, 49(3): pp. 44-47, online raadpleegbaar
• Website HisGISKust (VLIZ): www.vliz.be/hisgiskust/nl/johannes-van-keulen-i
• Gittenberger, F.; Weiss, H. (1983). Zeeland in oude kaarten. Lannoo: Tielt. ISBN 90-209-1121-X. 160 pp., beschikbaar in de NAVIGO-bibliotheek